Please ensure Javascript is enabled for purposes of website accessibility Czy kotewka orzech wodny ma szansę powrócić do naszychh wód? | Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Czy kotewka orzech wodny ma szansę powrócić do naszychh wód?

Naturalne zbiorniki wodne, tereny bagniste oraz podmokłe należą dzisiaj do najsilniej przekształconych siedlisk, a związane z nimi gatunki roślin i zwierząt do najbardziej zagrożonych. Na szczęście badania dotyczące roślin chronionych są bardzo popularne, a niektóre z zagrożonych do niedawna gatunków mogą w przyszłości znacząco zwiększyć swoje populacje oraz liczbę zajmowanych stanowisk. Być może, w tej grupie znajdzie się kotewka orzech wodny (Trapa natans), która do niedawna uznawana za roślinę wymierającą, jest obserwowana w coraz to nowych miejscach na terenie kraju.

 

 

 

Przysmak kulinarny i pułapka w jednym

Kotewka orzech wodny jest atrakcyjną wizualnie rośliną jednoroczną o liściach pływających. Korzeni się w dnie, preferując stanowiska eutroficzne w wodach stojących i wolno płynących, które są  dobrze nasłonecznione. Występuje również w starorzeczach oraz stawach, w których dno składa się z osadów dennych bogatych w materię organiczną. Od średniowiecza do XVIII wieku uprawiana była w Europie, a w Chinach i Indiach - po dziś dzień. Orzech kotewki jest smaczny i posiada wysokie wartości odżywcze. Oprócz właściwości kulinarnych owoce kotewki miały jeszcze jedno interesujące zastosowanie. Mianowicie kształtem przypominają one kolczaste, czteroramienne kotwiczki (łac. trapa), które w średniowieczu używano jako pułapkę na nacierającą konnicę oraz do zabezpieczenie obejścia przed kradzieżą (rozsypywano je we wsiach pod oknami).

 

Ekspansja kotewki orzecha wodnego 

Dawniej gatunek w Polsce pospolity, obecnie głównie w dorzeczu górnej i środkowej Odry oraz Wisły. Aktualnie osiąga północną granicę zasięgu i jest rzadko spotykany (<150 stanowisk). Kotewka podlega ochronie prawnej i jest ujęta w polskiej czerwonej księdze roślin (kategoria CR – krytycznie zagrożony) oraz jest objęta monitoringiem siedlisk przyrodniczych GIOŚ. „Pomimo tego, że na przestrzeni XX wieku kotewka była gatunkiem wymierającym w skali kraju, to w sprzyjających warunkach staje się rośliną niezwykle ekspansywną” – tłumaczą dr inż. Szymon Jusik, mgr inż. Łukasz Bryl, prof. UPP dr hab. inż. Ryszard Staniszewski z Katedry Ekologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu prowadzący badania w tym zakresie. „Dlatego z paru zaledwie nasion, w ciągu kilku sezonów wegetacyjnych, może rozwinąć się tyle rozet, że zwartą powierzchnią pokryją niemal cały zbiornik wodny. Od początku XXI wieku, a zwłaszcza po 2010 roku obserwuje się ekspansję kotewki orzecha wodnego, objawiającą się zarówno jako zwiększanie liczebności na wcześniej zajmowanych stanowiskach, jak i pojawienie się w miejscach gdzie wcześniej gatunek nie występował (np. dolina dolnej Odry w okolicy Szczecina)” – dodają naukowcy. Obserwowane obecnie  ocieplenie klimatu może wpływać na przesuwanie się zasięgów występowania roślin, w tym rozszerzanie na północ granicy zasięgu gatunków ciepłolubnych, do których zalicza się kotewka, zwłaszcza poprzez korytarze migracyjne jakimi są doliny rzeczne. Duże znaczenie mają przy tym wezbrania powodziowe, które rozprzestrzeniają nasiona. Podobną ekspansję obserwuje się również w przypadku wielu innych gatunków ciepłolubnych roślin (np. salwinia pływająca, Salvinia natans) i zwierząt (np. modliszka zwyczajna, Mantis religiosa). Zatem na pytanie czy kotewka ma szanse powrócić do naszych wód badacze Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu zgodnie odpowiadają twierdząco. 

 

Kotewka pod lupą naukowców

Zainteresowanie kotewką w Katedrze Ekologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu rozpoczęło w latach dziewięćdziesiątych XX w., a pierwsze prace badawcze rozpoczęto we współpracy z Katedrą Towaroznawstwa Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, w ramach projektów międzyuczelnianych (w latach 2005 i 2006). Koncentrowano się wówczas głównie na wymaganiach siedliskowych gatunku oraz składzie chemicznym orzechów pod kątem ich kulinarnego wykorzystania. Obecnie prowadzone badania dotyczą inwentaryzacji stanu zachowania i stabilności wybranych populacji kotewki orzecha wodnego, m.in. w województwie opolskim. 

 

Iwona Cieślik
Rzeczniczka prasowa UPP

 

 

 

 

 

 

 

WYDZIAŁY